تاریخچه ، ساختار و معماری قلعه قبان ماکو
تاریخچه قلعه قبان ماکو به صد ها و شاید هزاران سال پیش برمیگردد چرا که آثار باقیمانده از عصر سنگی و عصر آهن در این منطقه به وفور یافت شده است . قلعه قبان ظاهرا توسط امپراطوری اورارتو احداث شده و در گذر زمان تحت سلطه حکومت ها و افراد مختلف بوده و بنا به کاربری های مذهبی ، نظامی و مسکونی معماری آن تغییر پیدا کرده و در دوره شاه عباس صفوی بخش بزرگی از آن تخریب گشته است . چنانچه مینورسکی تاریخ شناس روسی در کتاب خود نوشته است که شاه عباس و لشکرش برای فتح قلعه قبان ده روز در پای کوه اتراق کردند و قلعه پایین کوه را به آسانی فتح کردند ولی تسلط بر قلعه اصلی و بالای کوه چندین روز طول کشید . قابل ذکر است که نام قلعه در کتاب مینورسکی به صراحت قبان Qaban یاد شده که در زبان ترکی به معنی گراز می باشد . در زمان های قدیم نام قبان برای نام گذاری دژ ها و برخی اماکن یا محدوده ها مرسوم بوده و با بررسی نقشه ها و متون قدیمی نام قبان یا کابان به کرات دیده میشود.
مسجد تاریخی ابوالفضل ماکو و بازسازی ها
در تصویر بالا میتوان مسجد تاریخی ابوالفضل را دید که در سمت شرقی قلعه اصلی واقع است ، توجه کنیم که این عکس ها از آرشیو عکس های قدیمی به اشتراک گذاشته میشوند که سال ها پیش توسط اینجانب امیدرضا قهرمانزاده Omid Ghahreman به ثبت رسیده اند و اکنون دیگر خبری از این مسجد نیست و سالهاست به بهانه نوسازی تخریب گشته و بنای جدید نیمه کاره به حال خود رها شده است . بخشی از دیوار های اصلی و فرعی قلعه ، برجک غربی و … که بر اثر سیل یا گذر زمان تخریب شده بودند بازسازی شده اند. ولی جای تاسف و تامل است چرا که بدلیل عدم وجود فرهنگ گردشگری و تبلیغ بدموقع این مکان ، افراد سود جو و خرابکار بخش اعظمی از خانه ها و خوابگاه های شرقی قلعه را حفاری و دیوار های آن را تخریب کرده اند و اکنون اصلا این مجموعه شبیه چندین سال پیش نیست.
نگاهی به سبک زندگی
در بخش غربی قلعه مطبخی بزرگ وجود دارد که هنوز برخی از اجاق ها و تنور های آن سالم اند . در درون قلعه میتوان خمره های بسیار بزرگ دفن شده را دید که برای نگه داری مواد غذایی و شاید اشیاء قیمتی مورد استفاده قرار میگرفت و در زیر خانه های شرقی قلعه انباری هایی دیده میشوند که با خاک رس و سفال عایق کاری شده اند تا هم مانع نفوذ رطوبت و حیوانات گردند و هم بعنوان یخچال برای نگه داری مواد غذایی کاربرد داشته باشند . در بالای خوابگاه و خانه های شرقی قلعه میتوان زیرستون های کنده کاری شده را مشاهده کرد که تیرک های چوبی سقف خانه ها و شاید پایه های پلکانی بر روی آنها استقرار می یافت ، این اتاق ها یا خانه ها همگی توسط درب هایی با یکدیگر ارتباط داشتند تا در صورت نیاز و یا بهنگام حملات نظامی تردد و تخلیه افراد در این مکان آسان تر صورت گیرد .
خانه ها ، دیوار ها و بافت قدیمی شهر ماکو
دیوار های قدیمی ماکو یا همان قلعه قابان هنوز به قوت خود باقی و بافت قدیمی شهر را در آغوش کشیده اند ولی خانه های زیر کوهی و قدیمی به حال خود رها شده و رو به ویرانی اند ، خانه هایی که چندین سال پیش چراغ های روشن آنها دیده می شد و می توانست زیباترین جاذبه توریستی منطقه باشد ولی بنا به دستور مسولین و به بهانه ریزش سنگ ها خالی از سکنه شدند. بافت جنوبی قلعه که شامل بازار، حمام عمومی ، عبادتگاه ، محل نگه داری احشام و در نهایت قلعه پایین کوه بود بعد از حمله شاه عباس تخریب و به مرور زمان توسط سیل و ساخت بناهای جدید محو شده است و حال جزئی از شهر امروزی می باشد.
ساختار نظامی و دفاعی قلعه قبان
در بالای قلعه و در گودی کلاهک سنگی قیه میتوان طاقچه ای طولانی را مشاهده کرد که در گذشته بعنوان انبار ، زندان و شاید کاربرد های استراتژیک نظامی مورد استفاده قرار میگرفت ،قابل ذکر است که اتاقک های سفید رنگ در درون کلاهک سنگی توسط سنگنوردان بنا شده بود که سپس به فرموده تخریب گردیدند . البته در برخی از طاقچه ها ، برجک های دیده بانی و نظامی دیده میشوند و در برخی از نقاط موانعی برای جلوگیری از هرگونه نفوذ در میان طاقچه ها و دهلیز ها ایجاد گریده اند . اگر کمی به عکس های گرفته شده از دیوار های قلعه دقت کنیم متوجه میشویم که درب های ورود و خروج در شرق و غرب هستند چرا که حرکت دسته جمعی و یا یورشی در امتداد کوهپایه قیه مشکل است و برجک ها اشراف کاملی به هرگونه تحرک و تردد دارند ، حتی پنجره های روی دیوار ها و برجک های دیده بانی بصورت مثلثی ساخته شده اند تا از داخل حداکثر زاویه دید امکان پذیر باشد ، درحالیکه از سمت خارج زاویه کوچکتر و محدوده دید بسیار کمتر است .
در سمت شرقی خانه های قلعه و بر روی سنگی بزرگ حجاری هایی از دوره حکومت ارمنی ها دیده میشود که شامل صلیب ها و نوشته های نسبتا محو شده است . ظاهرا این کتیبه ها در مورد وفات چندین تن از بزرگان و تدفین آنها می باشد البته کتیبه ها و خاج های زیادی بر روی دیواره قیه حجاری گشته اند ولی با توجه به دسترسی آسان ، این مکان بیشتر از همه شناخته شده است . بومیان منطقه این مکان را بعنوان کلیسا میشناسند و در تاریخ شفاهی بعنوان کلیسای قلعه از آن یاد میگردد در حالیکه به ظاهر محراب کلیسا در پشت خانه های شرقی حجاری شده و توسط اقوام و یا افراد سود جو بخش زیادی از آن تخریب گشته است .
نویسنده و عکاس : امیدرضا قهرمان زاده ، معروف به امید قهرمان Omid Ghahreman , Qaban Castle of the Maku
ماجراها و عکس های ماکو را در اینستاگرام ، پینترست و آپارات دنبال کنید