تاریخچه قلعه قبان ماکو به صد ها و شاید هزاران سال پیش برمیگردد چرا که آثار باقیمانده از عصر سنگی و عصر آهن در این منطقه به وفور یافت شده است ، قلعه قبان ظاهرا توسط امپراطوری اورارتو احداث شده و در گذر زمان تحت سلطه حکومت ها و افراد مختلف بوده و بنا به کاربری های مذهبی ، نظامی و مسکونی معماری آن تغییر پیدا کرده و در دوره شاه عباس صفوی بخش بزرگی از آن تخریب گشته است . چنانچه مینورسکی تاریخ شناس روسی در کتاب خود نوشته است که شاه عباس و لشکرش برای فتح قلعه قبان ده روز در پای کوه اتراق کردند و قلعه پایین کوه را به آسانی فتح کردند ولی تسلط بر قلعه اصلی و بالای کوه چندین روز طول کشید . قابل ذکر است که نام قلعه در کتاب مینورسکی به صراحت قبان Qaban یاد شده که در زبان ترکی به معنی گراز می باشد . در زمان های قدیم نام قبان برای نام گذاری دژ ها و برخی اماکن یا محدوده ها مرسوم بوده و با بررسی نقشه ها و متون قدیمی نام قبان یا کابان به کرات دیده میشود.
شهر ماکو در ابتدا محدود به زیر کلاهک سنگی قیه بوده و بافت قدیمی شهر درون دیواره های محدوده قلعه قبان بوده است و سپس به دامنه کوه گسترش یافته ، به مرور زمان و تغییر حکومت ها خانه ها به خارج قلعه انتقال یافته و یا در کوه پایه های کوهستانی بنا شده اند.
در این مطلب قصد دارم کمی به جزئیات کلیسای تادئوس مقدس و یا همان قره کلیسا بپردازم ، نقوشی که صرفا تزئینی نبوده و بیانگر احساسات و توسل به قدرت هایی نمادین برای مقابله با خطرات و بلایا بودند و یا گاهی نشان دهنده افسانه ها و اعتقادات مذهبی و ارزش های مربوط به آنها می گشتند
تاتاوس یا طاطاوس Thaddeus یکی از حواریون مسیح بود که در زمان اشکانیان (40 یا 43 میلادی) برای ترویج دین مسیحیت وارد ایران شد. در سال 66 میلادی ، طاطاوس و پیروانش به دستور پادشاه سانتروک کشته شدند. ارمنی ها معتقدند که آرامگاه Tetavus در محفظه سمت راست محراب کلیسای فعلی واقع شده است
این بنا در ارتفاع دره ای که در نزدیکی قره کلیسا Monastery of Saint Thaddeus وجود دارد بنا شده است و حدود سیصد تا چهارصد متر از کلیسای تادئوس فاصله دارد ، متاسفانه اطلاعات زیادی از این بنا و شخص زکریای مقدرس در دسترس نیست ولی با توجه به تاریخ منطقه این بنا مربوط به زاکاریای مقدس که در سال 1329 به بازسازی کلیسای طاطاوس پرداخته ، می باشد
در مسیر کلیسای تادئوس St. Thaddeus Monastery بنای تاریخی در سمت چپ جاده به چشم میخورد که بسیاری از افراد که برای گردش به قره کلیسا یا همان کلیسای تادئوس (طاطاوس) میروند شاهد آن هستند.این مکان مقدس آرامگاه بانوی باکره به نام ساندخت است که دختر پادشاه وقت ساناتروک Sanatruk بوده
وقت هایی که دلتنگی و یا از زندگی شهری خسته شدی کافیه اراده کنی و یه طرفی راه بیافتی آخرش میرسی به یه کوه یا یا جلوه طبیعی . کاری که من و دوستانم بیشتر وقتها انجامش میدیم و بازم مثل همیشه نزدیک غروب به سمت قلعه تاریخی قبان ماکو حرکت کردیم تا به زیر کلاهک سنگی قیه برسیم
مدتی پیش خانه های زیر کوهی رو مجبور به ترک منازل کردند و این خانه ها به مرور با ویرانی همراه شدند
از روستای باغچه جوق در مسیر چشمه ها و آبشار ها به سمت ارتفاعات باغچه جوق حرکت کردیم ، ارتفاعات دارای درختان وحشی بومی بسیاری بود که در مسیر خط گردنه دره آناسو بیشتر به چشم میخورد ، آب قابل شرب و گوارای چشمه حاصل از چرکین در مسیر همه را مجذوب و میهمان خویش میکرد
دو تصویر قدیمی از شهر ماکو که در کتب تاریخی چاپ شده اند ، مربوط به قلعه قبان ، تجارت و محدوده حکومتی شهر ماکو و یا همان شاوارشان می باشند
آفتاب غلط زنان از کنار خرابه های این مکان میگذشت و یاد آور سالهایی میشد که بسیار از آنها گذشته است
به یاد خاطره ها و به سوی ییلاق ریحانلو و قرمزی داش حرکت کردیم و بنده عکس هایی از خانه های کاهگلی روستای قرمزی داش رو براتون میزارم و چند تصویر دیگر در پست روستای ریحانلو براتون میذارم